Από το περιθώριο στην χειραφέτηση

Φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τον μάη του 1976 όπου ένας σημαντικός αριθμός τυφλών εργαζομένων, μαθητών & μικροπωλητών καταλαμβάνοντας την σχολή τυφλών στην Αθήνα θα σηματοδοτήσει με αυτή του την πράξη την αφετηρία μιας πορείας ενός περιθωριακού κινήματος προς την χειραφέτηση. Τα γεγονότα του μάη του 1976 έχουν μια ξεχωριστή συμβολή και μια ιδιαίτερη αξία στην ιστορία της εξέλιξης των κοινωνικών κινημάτων από περιθωριακές ομάδες. Μια ομάδα από αυτές που σήμερα αποκαλούμε κοινωνικά αποκλεισμένη θα διεκδικήσει την ένταξη της στην κοινωνία. Ο Μάης των τυφλών όπως ονομάστηκε (βλ. ένα πλήρες ιστορικό Ελευθεροτυπία 02/05/2006) σηματοδότησε για το σύνολο των αναπήρων αυτής της χώρας την αρχή της διαρκούς τους πάλης για την καταξίωση τους ως ισότιμων πολιτών. Το βασικό σύνθημα των τότε διαδηλωτών «Ψωμί δουλειά και όχι ζητιανιά» κωδικοποίησε μέσα σε 5 απλές λέξεις το έλλειμμα προνοιακών πολιτικών και δομών ενώ ταυτόχρονα εξέφραζε την αντίσταση του στην καταπίεση της ψευτοφιλανθρωπίας που εκφράζονταν από την εκκλησία ως κομμάτι του σύγχρονου Ελληνικού κατεστημένου.
Η συγκεκριμένη ομάδα δεν είχε και δεν έχει στα χέρια της μέσα παραγωγής ή άλλες οικονομικές δυνατότητες ώστε να μπορούσε να ασκήσει μια αποτελεσματική κοινωνική πίεση για την επιβολή των αιτημάτων της. Όμως το όραμα αυτών των ανθρώπων για ένα καλύτερο μέλλον και η τεράστια λαϊκή συμπαράσταση που αναπτύχθηκε εκ των πραγμάτων ανέδειξε τα προβλήματα ενός ολόκληρου κόσμου που σήμερα αποτελεί το 10% του πληθυσμού, ενώ παράλληλα για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται στην πράξη η αποτελεσματικότητα της κίνησης των μαζών στην διαμόρφωση των κοινωνικών συσχετισμών.

Η ωρίμανση των συνθηκών και η πολιτική συγκυρία.

Οι δύο συγκεκριμένοι παράγοντες έδρασαν καταλυτικά στην διαμόρφωση και εξέλιξη του συγκεκριμένου κινήματος. Το 1906 ιδρύεται ο Οίκος τυφλών στην καλλιθέα . Το 1947 ιδρύεται ο Φάρος τυφλών της Ελλάδος στα πλαίσια της αμερικανικής βοήθειας (δόγμα Τρούμαν) ενώ το 1950 η σχολή τυφλών βόρειας Ελλάδος στην Θεσσαλονίκη. Τα συγκεκριμένα κέντρα δεν αποτελούν τις μόνες προνοιακές και εκπαιδευτικές δομές υπαρκτές ως τότε για τους τυφλούς αλλά παράλληλα αποτελούν χώρους συνεύρεσης των τυφλών όπου παράγονται ζυμώνονται και διακινούνται ιδέες. Στο επίπεδο της οργάνωσης των τυφλών το 1932 ιδρύεται κύρια ως σύλλογος αλληλοβοήθειας των μελών του ο παλαιότερος και πλέον ιστορικός Πανελλήνιος Σύνδεσμος τυφλών. Σύντομα θα προβάλλει συνδικαλιστικές διεκδικήσεις (κύρια για την καταβολή προνοιακών επιδομάτων για αξιοπρεπή διαβίωση) διοργανόνοντας την πρώτη διαδήλωση κλείνοντας τις γραμμές του τραμ το 1934. Η εισαγωγή των τυφλών στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση το 1951 και η ένταξη πολλών από αυτούς στην αγορά εργασίας (1955 κυρίως ως τηλεφωνητών) έχει ως αποτέλεσμα να παράγει την δεκαετία του 60 έναν σημαντικό πυρήνα τυφλών διανοουμένων και εργαζομένων όπου τίθενται οι ιδεολογικές βάσεις για την χειραφέτηση των τυφλών αλλά και των αναπήρων ευρύτερα. Αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής ως προς την διαστρωμάτωση του χώρου την περίοδο 1962-1975 αναπτύσσονται αρκετές κινητοποιήσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 δύο ακόμη οργανώσεις συγκροτούνται κυρίως από τους τότε νέους εργαζόμενους & επιστήμονες οι οποίοι διακινούσαν προοδευτικές ιδέες για την χειραφέτηση του χώρου. (Προοδευτικός σύλλογος, Εθνικό Συμβούλιο τυφλών Ελλάδος).

Τα γεγονότα του 1976 θα εξελιχθούν σε ένα άκρως ριζοσπαστικοποιημένο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον. Ολόκληρη η κοινωνία δύο χρόνια μετά την μεταπολίτευση κυριαρχείται από τα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης, της κοινωνικής ισότητας και της αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών. Σε Αυτή την συγκυρία των συνθηκών το κίνημα των τυφλών κέρδισε την μεγαλύτερη δυνατή λαϊκή συμπαράσταση σε τοπικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο με τελικό αποτέλεσμα την επι της αρχής παραδοχή από το κράτος της ανάγκης συγκρότησης των αναγκαίων υποστηρικτικών δομών για την ισότιμη ένταξη των τυφλών στην κοινωνία.

Από την αμφισβήτηση στην συνδιαχείριση.

Αν μπορούμε σήμερα να μιλάμε για το όποιο κοινωνικό κράτος που οικοδομήθηκε για τους αναπήρους καθώς και η παραδοχή του πολιτικού συστήματος για τα δικαιώματα τους η επιρροή των γεγονότων του 1976 ήταν χωρίς αμφιβολία καθοριστική. Από το κίνημα των τυφλών αργότερα ξεπήδησαν κα αναπτύχθηκαν κινητοποιήσεις και σε άλλους αναπηρικούς φορείς (κινητοποιήσεις των παραπληγικών) ενώ άρχισαν να υιοθετούνται σειρά κοινωνικών μέτρων στους τομείς της εκπαίδευσης, της απασχόλησης και της πρόνοιας που φτάνουν μέχρι και τις μέρες μας.

Η κυβερνητική αλλαγή του 1981 αναδιατάσσει τις δυνάμεις και στον χώρο των αναπήρων με αποτέλεσμα αρκετοί από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων του 1976 να βρίσκονται στους μηχανισμούς εξουσίας. Επιπλέον δε κύρια στην δεκαετία του 80 και περισσότερο αργότερα υπήρξε η άμεση ανάγκη της απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών που το κίνημα των αναπήρων εξέπεμπε. Έτσι πλέον στην δεκαετία του 90 διαμορφώνεται ένα ισχυρό κατεστημένο εξουσίας που ξεκίνησε από κινηματική δράση και οι οργανώσεις από φορείς αμφισβήτησης αργά αλλά σταθερά μετατρέπονται σε φορείς άσκησης πολιτικής κυρίως συμπληρωματικού χαρακτήρα. Αυτό θα επιτευχθεί κατά κανόνα με την χρήση κονδυλίων της πολιτείας αλλά και κοινοτικών προγραμμάτων. Το νέο κατεστημένο αντλεί την δύναμη του από το κεντρικό κατεστημένο του πολιτικού συστήματος το οποίο ενδιαφέρεται για τον αποκλειστικό έλεγχο και την πολιτική εκμετάλλευση αυτών των κοινωνικών ομάδων. Το 1989 συγκροτείται η πρώτη μορφή παναναπηρικής οργάνωσης των αναπήρων η Εθνική συνομοσπονδία ατόμων με αναπηρία. Τα επόμενα χρόνια θα στηθούν οργανώσεις των αναπήρων σε ολόκληρη την χώρα. Όμως εδώ η διαφορά πλέον είναι ποιοτική. Η οργανώσεις αυτές δεν αποτελούν ένα προϊόν των αντικειμενικών μορφών και συνθηκών αυτενέργειας και αυτό-οργάνωσης των αναπήρων πολιτών, αλλά επιτακτική επιταγή οργάνωσης φορέων με βάση τον μηχανισμό απορρόφησης κρατικών και κοινοτικών κονδυλίων.

Συμπερασματικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε πως όπως και σε άλλες περιπτώσεις κοινωνικών κινημάτων ή και κοινωνικών επαναστάσεων από αυτά με ιστορική ακρίβεια θα διαμορφωθεί ένα νέο κατεστημένο που για να αφομοιώσει τα κινήματα μπορεί να τα μετατρέψει σε φορέα εξουσίας. Ίσως το κίνημα των τυφλών ή και το αναπηρικό ευρύτερα αν και κινήματα που βρίσκονται στις παρυφές των περιθωριακών κινημάτων μπορούν να μας δώσουν χρήσιμα διδάγματα για το πώς μπορεί να βρεθεί ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό κίνημα από την όχθη της ανατροπής στην όχθη της ενσωμάτωσης.

--Κώστας Θεοδωρόπουλος—
μέλος της Παρέμβασης αναπήρων πολιτών